De kracht van de ‘HOOP’!
Voor mij zit , Lars, een vriendelijke en beleefde jongen van zestien: een intelligente kerel die kritische vragen stelt en genuanceerd antwoordt, zeer taalvaardig en een kei in logisch denken. In de derde kleuterklas is hij gesprongen en in het zesde leerjaar zat hij in de finale van de Pangea wiskundequiz. De IQ-test, afgenomen in de derde kleuterklas, bevestigde wat zijn ouders en leerkrachten van de basisschool ook zo wel aanvoelen …
Een schoolvoorbeeld hoor ik je denken?
Tijdens ons eerste gesprek krijg ik een heel ander verhaal en voel ik de moedeloosheid en de pijn van een onzekere jongen met een doffe blik, een eeuwige twijfelaar met een heel klein zelfbeeld. Het ontbreekt hem zeker niet aan goede wil en toch stevent hij af op een B-attest in 4 Wetenschappen. Hij kent dat beklemmende gevoel, want na een blitse start in het eerste jaar Latijn, met een eindresultaat van 80%, moet hij na 3 Latijn-Wiskunde overstappen naar 4 Wetenschappen, aangezien Latijn een probleemvak is. In september zal hij starten in de derde graad, in 5 Humane Wetenschappen. Na overleg met het zorgteam op school en de CLB-medewerker wordt geopteerd om opnieuw een IQ-test af te nemen …
Mijn knipperlichten schieten meteen in actie: ik ga in alarmmodus. Lars voelt zich niet sterk in talen en wiskunde, stelt de waarde van een IQ-test in vraag en is ervan overtuigd dat de nieuwe test zal uitwijzen dat hij helemaal niet zo begaafd is als men aanneemt. Hij is er zeker van dat hij intussen veel ‘minder slim’ (geworden) is, hij wil niet opvallen en geen moeilijk werk doen. Hij gaat uitdagingen uit de weg, is zich bewust van alle fouten die hij maakt en schaamt zich ervoor. Doorzetten is een probleem op deze manier en hij werkt impulsief en ongeorganiseerd … Met deze mindset zou een nieuwe IQ-test op een serieuze onderscore kunnen uitdraaien en zo zorgen voor een self-fulfilling prophecy.
Met deze 3 vragen moeten we meteen aan de slag:
- Wat met het zelfbeeld van hoogbegaafde (onderpresterende) pubers?
- Hoe wordt de kracht van hun divergent denken een valkuil?
- Wat kunnen we ondernemen om de geplande IQ-test versterkend te kunnen inzetten?
- Hoe het zelfbeeld van een hoogbegaafde puber gevormd wordt
Als je wil beDENKEN welke eigenschappen je hebt, kan je terugDENKEN aan wat je al hebt meegemaakt en hoe je daarop gereageerd hebt. Zo kan je je herinneren dat je heel veel moeite had met fietsen, maar dat je elke avond bleef oefenen tot het je eindelijk lukte. Je kan dan concluderen dat je een doorzetter bent.
Je kan ook beDENKEN hoe anderen over jou DENKEN. Vinden mijn leerkrachten mij vriendelijk? Vinden mijn vrienden mijn humor leuk? Hoe jij DENKT dat anderen over jou DENKEN, heeft een impact op hoe je over jezelf DENKT. Je zelfbeeld wordt dus mee gevormd door wat anderen DENKEN, vooral als je meerdere keren dezelfde beDENKING te horen krijgt.
Zo bekom je
– een academisch beeld van jezelf: ben ik verstandig? Werk ik gestructureerd en planmatig?
– een uiterlijk beeld van jezelf: ben ik knap? Kleed ik me speciaal?
– een sociaal beeld van jezelf: ben ik zorgzaam? Lig ik goed in de groep?
Hoe belangrijk je het ene of het andere domein vindt, is persoonsgebonden.
Naar mate je ouder wordt, verandert de manier waarop je over jezelf DENKT.
Kinderen DENKEN meestal erg positief over zichzelf omdat ze gefocust zijn op zichzelf. Ze vergelijken wat ze nu kennen en kunnen met wat ze vroeger kenden en konden. Ze merken dan ook meestal dat ze er beter in zijn geworden. Daarenboven krijgen ze veel positieve feedback van ouders en opvoeders die hen op die manier motiveren en aanmoedigen om bij te leren.
Pubers vergelijken hun kennis en vaardigheden met anderen. Ze maken een sociale vergelijking. De omgeving bepaalt steeds meer hun zelfbeeld: ze voelen zich bekeken en beoordeeld door anderen. Door deze focus op de mening van anderen, is hun zelfbeeld minder positief en/of realistischer. Onderzoek wijst uit dat tijdens de adolescentie het hersengebied waarmee een puber denkt vanuit de perceptie van anderen, zeer actief wordt bij het denken over zichzelf tijdens de adolescentie.
Het is dan ook logisch dat hoogbegaafde jongeren die gewend zijn om vanzelf te leren, geconfronteerd worden met zichzelf op het moment dat dit niet meer lijkt te lukken. Wanneer ze aanvoelen dat opvoeders ongerust zijn, wanneer ze niet meer kunnen rekenen op de strategieën die tot dan toe bleken te werken en ze nog maar vermoeden dat ze ‘anders zijn’ dan hun peers, neemt hun zelfvertrouwen een gigantische duik. Dan is het een kwestie van zichzelf én de peers te ‘overtuigen’ van hun capaciteiten door voor gemakkelijk(er) werk te kiezen, te tonen wat ze al kunnen en hindernissen (lees: moeilijk werk) kost wat kost te vermijden. Ze willen zijn zoals de anderen en niet opvallen en belanden zo ongewild in het straatje van onderpresteren.
- Hoe de sterkte van het divergent denken een valkuil wordt
Hoogbegaafden zijn divergente denkers. Ze zien vaak veel mogelijkheden tegelijk en bedenken meerdere oplossingen of wegen om tot hun doel te komen. Dat komt doordat ze veel meer links leggen tussen de aanwezige kennis en de nieuwe informatie die ze vergaren. Ze bouwen zo sneller meer kennis op via diverse denkmethoden.
Dit heeft echter ook een schaduwkant: hoogbegaafden worstelen vaak meer dan anderen, met multiple choice, zoeken de oplossing in een heel andere richting dan hun leerkrachten bedoelen en leggen verbanden met andere vakgebieden waardoor ze de vraag veel ingewikkelder maken dan ze voor de andere leerlingen is. Ze bijten zich vast in details en steken teveel energie in minder belangrijke onderdelen van de leerstof. Ze zien al problemen waar de reguliere leerling zich nog aan het oriënteren is en maken te grote denksprongen waardoor ze moeilijk te volgen zijn.
- Hoe de valkuil een uitdaging wordt
Scholen zetten vaak meteen – goedbedoeld – in op leren leren en studievaardigheden. Ze slaan dan enkele cruciale stappen over: inzicht in het proces van hoogbegaafd onderpresteren en een mindsettraining vormen de basis van een onderbouwde aanpak. Je mindset bepaalt welke richting je kiest en waar je zal uitkomen. Om een vaste mindset om te buigen naar een groeimindset, moet je ook je innerlijke kracht aanspreken: hoe kan je je negatieve gedachten parkeren en jezelf motiveren, bemoedigend toespreken? En dan volgt een gepersonaliseerd traject waarbij de hoogbegaafde, de ouders en de school de neuzen in dezelfde richting zetten en met veel vertrouwen en begrip voor een terugval, samen werken naar het gemeenschappelijk doel. Opnieuw vervallen in strategieën die niet werken, is een wezenlijk onderdeel van gedragsverandering. Het hoeft zeker niet te betekenen dat de motivatie zoek is. We focussen niet langer op resultaten, maar op het groeiproces, op de stapjes in de juiste richting.
Toen Lars bij Hoogbloeier terecht kwam, was het hele traject doorlopen niet mogelijk, gezien de nakende datum van de test. Ofwel bliezen we die af ofwel zetten we in op mindset en psycho-educatie. We kozen, na ernstig overleg met Lars en zijn ouders, voor het laatste. Gelukkig stond de CLB-psycholoog open voor onze aanpak: Lars mocht een motivatiekaartje op zijn tafel leggen met enkele eenvoudige groeimindsettips, hij mocht meer tijd vragen bij bepaalde vragen (de psycholoog zou een resultaat berekenen mét en eentje zonder rekening te houden met de tijdsfactor) en een vraag stellen wanneer er zijn inziens meerdere interpretaties mogelijk waren. Met onze blik vol vertrouwen in zijn kunnen en een aanmoedigend sms’je ’s morgensvroeg, vertrok hij naar het CLB.
Het resultaat overtrof de verwachtingen, Lars’ intelligentie was niet ‘verminderd’ zoals hij ten onrechte vreesde, integendeel! Naast alle zijnskenmerken, bevestigde het onderzoek voluit en meer dan ooit, zijn hoogbegaafdheid. Maar het allerbelangrijkste is de manier waarop hij voor de test gegaan is: hij genoot van de vragen, hoefde geen enkele keer extra tijd te vragen en was uitermate geconcentreerd. Hij ervoer geen tijdsdruk, maar werkte aan een snel tempo en begreep de opdrachten onmiddellijk.
Een mooie uitgangspositie voor het ombuigen van Lars’ onderpresteren: hij wil meteen aan de slag. De lichtjes in zijn ogen zeggen meer dan duizend woorden …
Copyright © 2019 Veerle Cool – Coach – https://www.morecoaching.be – regio Buggenhout – Alle rechten voorbehouden. Niets uit dit artikel mag worden verveelvoudigd, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de auteur. Online delen mag mits vermelding van auteur en link naar dit artikel.